Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ);
ΙΨΔ – είναι η αγχώδης διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμούς. Οι ιδεοληψίες είναι εμμονές και ενοχλητικές ιδέες, σκέψεις, αναπαραστάσεις και παρορμήσεις, που είναι δυσάρεστες και προκαλούν έντονο άγχος, αίσθημα ενοχής ή ντροπής. Οι ψυχαναγκασμοί από την άλλη είναι οι επαναλαμβανόμενες πράξεις τις οποίες εκτελεί το παιδί ώστε να καταφέρει να μειώσει το άγχος του και να αποτρέψει το κακό από το να συμβεί.
Για να διαγνωστεί μια τέτοια συμπεριφορά ως ΙΨΔ, θα πρέπει να επιμένει και να επηρεάζει σημαντικά την λειτουργικότητα και την καθημερινή ζωή του παιδιού.
Ποιες ιδεοληψίες υπάρχουν στα παιδιά και τους εφήβους;
Τα παιδιά μπορεί να έχουν φόβους για τα μικρόβια, μήπως κολλήσουν κάποια ασθένεια και αυτό τους οδηγήσει στο θάνατο, μπορεί να έχουν σκέψεις ότι θα συμβεί κάτι κακό ή ότι κάνουν κάτι λανθασμένο. Η αίσθηση ότι όλα πρέπει να είναι “σωστά” εμφανίζεται αρκετά συχνά στα παιδιά. Επίσης, σε ορισμένα παιδιά παρατηρούνται ενοχλητικές σκέψεις ή αναπαραστάσεις μέσα στις οποίες βλάπτουν τους άλλους ή ακόμη και λανθασμένες σκέψεις ή/και εικόνες που σχετίζονται με το σεξ.
Ποιες επίμονες συμπεριφορές ή τελετουργίες υπάρχουν στα παιδιά και τους εφήβους;
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές τελετουργίες, όπως πλύσιμο και καθαρισμός, πράξεις που επαναλαμβάνονται συνεχώς μέχρι να γίνουν σωστά, διαγραφή και επανεγγραφή, επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις, παραδοχή ενοχής ή συνεχής απολογία, λεκτική επανάληψη των καλότυχων λέξεων ή αριθμών, επανέλεγχος, χτυπηματάκια, απαρίθμηση, προσευχή, μέτρημα, τοποθέτηση αντικειμένων ξανά και ξανά.
Πώς διαφέρει η ΙΨΔ από τις άλλες δραστηριότητες των παιδιών;
Για μικρά παιδιά είναι απολύτως φυσιολογικό να εκτελούν κάποιες συνηθισμένες πράξεις ενώ τρώνε, κάνουν τις δραστηριότητες τους, πάνε για ύπνο ή όταν αποχωρίζονται τους άλλους. Καθώς όμως τα παιδιά μεγαλώνουν, οι συνήθειες αυτές είναι φυσιολογικό να μειώνονται. Αντιθέτως, τα παιδιά με ΙΨΔ δε σταματάνε να εκτελούν τέτοιες πράξεις από κάποια ηλικία και μετά. Μάλιστα, αυτές οι συνήθειες γίνονται πιο συχνές, έντονες και δυσάρεστες και αρχίζουν να παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού.
Πως διαφέρει η ΙΨΔ στα παιδία από τους ενήλικους;
Τα παιδιά υποφέρουν από παρόμοιες ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμούς, όπως και οι ενήλικες. Το ένα τρίτο των ενηλίκων με ΙΨΔ αντιμετώπισαν τα πρώτα συμπτώματα ασθένειας στην παιδική τους ηλικία. Σε αντίθεση με τους ενήλικες, η σημαντικότερη διαφορά είναι ότι τα παιδιά συχνά δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ότι τα συμπτώματά τους είναι παράλογα ή ότι οι καταναγκασμοί τους είναι υπερβολικοί.
Πώς επηρεάζει η ΙΨΔ τα παιδιά και τους εφήβους;
Η ΙΨΔ επιφέρει τρομερό άγχος στην καθημερινή ζωή των παιδιών. Πιο συγκεκριμένα, μια ημέρα με ΙΨΔ μπορεί να είναι εξαντλητική, αφού οι ψυχαναγκαστικές ενέργειες παίρνουν πολύ χρόνο, με αποτέλεσμα τα παιδιά που τις εκτελούν να καθυστερούν στις υποχρεώσεις και τις δραστηριότητες τους (για παράδειγμα στα μαθήματα και στο σχολείο). Αυτό συχνά οδηγεί σε ένταση και καβγάδες στην οικογένεια. Επιπλέον, τα παιδιά που εμφανίζουν τέτοιες συμπεριφορές δεν μπορούν να απολαύσουν την παρέα με τους φίλους τους και να διασκεδάσουν, εφόσον η ΙΨΔ καταλαμβάνει όλο τον ελεύθερο χρόνο τους. Στο σχολείο, οι ιδεοληψίες και οι έμμονες ιδέες, όπως ο επανέλεγχος, η διαγραφή και επανεγγραφή των εργασιών, επηρεάζουν σημαντικά την συγκέντρωση και την προσοχή τους, εμποδίζουν την εκτέλεση των καθηκόντων και μειώνουν σταδιακά την απόδοση τους στο σχολείο.
Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι ανησυχούν ότι δεν μπορούν να αποκρύψουν την ΙΨΔ από τους άλλους. Συχνά εκτελούν τους ψυχαναγκασμούς το βράδυ πριν πάνε για ύπνο και δεν μπορούν να κοιμηθούν αν δεν τους ολοκληρώσουν. Συνεπώς, πάνε για ύπνο πιο αργά και κουράζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όλο αυτό το στρες προκαλεί μεγάλη αναστάτωση, θυμό και θλίψη.
Πώς η ΙΨΔ επηρεάζει τις οικογένειες;
Όταν ένα παιδί υποφέρει από ΙΨΔ, οι γονείς περνούν από διάφορα συναισθήματα, όπως φόβο, απογοήτευση, θυμό, ενοχή και θλίψη. Η οικογενειακή ζωή δέχεται πολλές αλλαγές, τις οποίες είναι συχνά δύσκολο να αντιμετωπίσει ο γονιός χωρίς εξειδικευμένη ενημέρωση και εκπαίδευση επί του θέματος.
Στην αρχή, οι γονείς μπορεί να μπερδεύονται ή να απογοητεύονται από τις “περίεργες” συμπεριφορές του παιδιού τους. Επίσης τα παιδιά, έχουν την τάση να αναγκάζουν την οικογένεια τους να συμμετέχει στη διαταραχή με διάφορους τρόπους. Πολύ συχνά κάνουν επανειλημμένα τις ίδιες ερωτήσεις στους γονείς τους για να μπορέσουν να ησυχάσουν ή ζητούν βοήθεια από αυτούς ή τα αδέλφια τους για να ολοκληρώσουν τις τελετουργίες τους (επιμονή για να διεκπαιρεώσουν και οι ίδιοι τους ψυχαναγκασμούς). Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα παιδιά αισθάνονται έντονο θυμό και μεγάλη ένταση, αν οι άλλοι δεν κάνουν «το δικό τους». Ως εκ τούτου, όλα αυτά είναι πολύ στρεσσογόνα για την οικογένεια που δεν μπορεί να χαλαρώσει και η ατμόσφαιρα στο σπίτι είναι συνεχώς τεταμένη. Οι γονείς αισθάνονται την ανάγκη να αλλάξει η καθημερινότητα της οικογένειας και γι΄αυτό συχνά αποδέχονται την συμπεριφορά του παιδιού, ώστε να σταματήσει να είναι θυμωμένο και ανήσυχο.
Αν θεραπεύεται η ΙΨΔ σε παιδιά και εφήβους;
Ναι, η ΙΨΔ θεραπεύεται αποτελεσματικά στα παιδιά. Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ) είναι αποτελεσματική για την εξάλειψη των συμπτωμάτων. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι αυτή είναι η προτιμώμενη μέθοδος αντιμετώπισης της ΙΨΔ στα παιδιά. Σε κάθε περίπτωση, πριν την χορήγηση φαρμάκων στα παιδιά, θα ήταν χρήσιμο να δοκιμαστεί.
Τι είναι το Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία και πώς λειτουργεί;
Χρησιμοποιώντας μια στρατηγική της ΓΣΘ, που ονομάζεται Έκθεση και Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (ΕΠΑ), τα παιδιά που υποφέρουν από ΙΨΔ μπορούν να μάθουν σταδιακά να κάνουν πράγματα αντίθετα από αυτά που τους υπαγορεύει η διαταραχή, να αντιμετωπίζουν σταδιακά τους φόβους τους (έκθεση) και να αντιστέκονται σε καταναγκασμούς (παρεμπόδιση της αντίδρασης). Το ΕΠΑ τους βοηθά να καταλάβουν ότι οι φόβοι τους δεν θα γίνουν πραγματικότητα και ότι μπορούν να ξεπεράσουν ή να συνηθίσουν το συναίσθημα της αγωνίας, όπως ακριβώς μπορούν να συνηθίσουν το κρύο νερό στην πισίνα.
Τι είδος φάρμακα βοηθούν τα παιδιά με ΙΨΔ;
Φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της ΙΨΔ σε παιδιά – είναι αντικαταθλιπτικά που είναι γνωστά ως εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI’s). Η φαρμακευτική αγωγή ενδείκνυται για παιδιά με μέτρια έως σοβαρού βαθμού συμπτωματολογία. Δεν υπάρχει το «καλύτερο» φάρμακο, που βοηθά σε όλες τις περιπτώσεις, επειδή τα φάρμακα επηρεάζουν το κάθε άτομο διαφορετικά. Μόνο ο ψυχίατρος μπορεί να αποφασίσει ποιο φάρμακο πρέπει να δοκιμάσετε. Η βελτίωση των συμπτωμάτων δεν είναι άμεση και συνήθως παρατηρείται μετά από 10-12 εβδομάδες. Ακόμη και αν τα φάρμακα μειώνουν την ΙΨΔ, τα συμπτώματα μπορεί να επανεμφανιστούν χωρίς την βοήθεια υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας, όταν το παιδί σταματήσει την αγωγή.
Νομίζω πως το παιδί μου υποφέρει από ΙΨΔ. Τι πρέπει να κάνω;
Έχετε ήδη κάνει ένα σημαντικό βήμα διαβάζοντας αυτό το άρθρο. Εάν τα συμπτώματα της ΙΨΔ αναστατώνουν το παιδί σας και παρεμβαίνουν στην καθημερινή του ζωή (σχολείο, φίλοι, συμπεριφορά κ.λπ.), μιλήστε με τον παιδίατρο ή ζητήστε τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας, όπως ο Κλινικός Ψυχολόγος ή ο Παιδοψυχίατρος. Είναι σημαντικό να βρείτε έναν ειδικό που γνωρίζει τη ΓΣΘ ή τουλάχιστον έχει μια καλή κλινική εμπειρία με παιδιά που παρουσιάζουν αυτά τα συμπτώματα.